Gán nhiều giá trị cho nhiều biến trong Python

Python Tutorial | 11/07/2025 by Hoc Python

Khi làm việc với dữ liệu trong Python, việc gán giá trị cho biến là một thao tác cơ bản và thường xuyên. Tuy nhiên, nếu phải gán từng giá trị cho từng biến trên mỗi dòng code, chương trình của bạn có thể trở nên dài dòng và kém hiệu quả, đặc biệt khi xử lý nhiều dữ liệu cùng lúc. May mắn thay, Python cung cấp một tính năng mạnh mẽ và thanh lịch cho phép bạn gán nhiều giá trị cho nhiều biến chỉ trong một dòng lệnh duy nhất. Bài này sẽ giới thiệu kỹ thuật này, cách nó giúp mã của bạn trở nên gọn gàng và dễ đọc hơn, đồng thời tìm hiểu các trường hợp sử dụng phổ biến mà tính năng này mang lại lợi ích vượt trội.

Gán Giá Trị Cơ Bản trong Python

Trước khi tìm hiểu về cách gán nhiều giá trị cho nhiều biến cùng lúc, hãy cùng nhắc lại phương pháp gán giá trị cơ bản mà bạn có thể đã quen thuộc. Đây là nền tảng để bạn hiểu rõ hơn lợi ích của các phương pháp gán nâng cao hơn.

Gán Từng Biến Một: Mỗi Biến Một Dòng

Đây là cách phổ biến và trực quan nhất để gán giá trị cho biến. Với phương pháp này, bạn khai báo và gán giá trị cho từng biến một trên một dòng code riêng biệt. Mỗi dòng code chỉ tập trung vào một biến duy nhất.

Cú pháp:

ten_bien_1 = gia_tri_1
ten_bien_2 = gia_tri_2
# ... và cứ thế tiếp tục cho mỗi biến

Ví dụ:

# Khai báo và gán giá trị cho biến 'ten'
ten = "Quang"

# Khai báo và gán giá trị cho biến 'tuoi'
tuoi = 25

# Khai báo và gán giá trị cho biến 'chieu_cao'
chieu_cao = 1.75

# In ra các giá trị
print(f"Tên: {ten}")
print(f"Tuổi: {tuoi}")
print(f"Chiều cao: {chieu_cao}")

Trong ví dụ trên, mỗi biến (ten, tuoi, chieu_cao) được khai báo và gán giá trị trên một dòng riêng. Cách này rất dễ đọc và hiểu khi số lượng biến ít.

Tại Sao Cần Cách Khác? (Hạn chế của gán từng biến một)

Mặc dù việc gán từng biến một rất rõ ràng, nhưng nó có thể trở nên không hiệu quả hoặc làm cho mã nguồn kém gọn gàng trong một số trường hợp:

Tốn nhiều dòng code: Khi bạn cần khai báo và gán giá trị cho rất nhiều biến cùng một lúc (ví dụ: lấy dữ liệu từ một bản ghi trong cơ sở dữ liệu có nhiều cột, hoặc khởi tạo nhiều biến ban đầu), việc viết mỗi biến trên một dòng sẽ làm cho mã của bạn trở nên rất dài dòng.

# Ví dụ khi cần khởi tạo nhiều biến về 0
dem_a = 0
dem_b = 0
dem_c = 0
dem_d = 0
dem_e = 0
# ... và cứ thế tiếp tục, code sẽ rất dài và lặp lại

Có thể làm code dài dòng, kém hiệu quả khi có nhiều biến: Không chỉ về mặt số dòng, mà còn về "mật độ thông tin" trên mỗi dòng. Đôi khi, một nhóm các biến có liên quan chặt chẽ với nhau và việc gán chúng cùng một lúc sẽ truyền tải ý nghĩa rõ ràng hơn về mối quan hệ giữa chúng.

Gán Nhiều Biến trên Cùng Một Dòng (Multiple Assignment)

Để giải quyết vấn đề về việc code dài dòng khi gán từng biến một, Python cung cấp một cú pháp thanh lịch và hiệu quả cho phép bạn gán nhiều giá trị cho nhiều biến chỉ trên một dòng duy nhất. Kỹ thuật này được gọi là gán nhiều biến (multiple assignment) hoặc unpacking (giải nén).

Cú pháp cơ bản

Cú pháp để gán nhiều biến trên cùng một dòng rất đơn giản: bạn liệt kê các tên biến cách nhau bởi dấu phẩy ở bên trái dấu gán (=), và liệt kê các giá trị tương ứng cách nhau bởi dấu phẩy ở bên phải.

Cú pháp:

bien_1, bien_2, bien_3 = gia_tri_1, gia_tri_2, gia_tri_3

Quy tắc quan trọng:

Số lượng biến phải bằng số lượng giá trị. Nếu không, Python sẽ báo lỗi.

Cách hoạt động

Khi Python gặp một câu lệnh gán nhiều biến, nó thực hiện như sau:

Đầu tiên, Python sẽ đánh giá tất cả các biểu thức hoặc giá trị ở phía bên phải dấu gán (=).
Sau đó, nó sẽ gán lần lượt từng giá trị đó cho biến tương ứng ở phía bên trái, theo đúng thứ tự.

Điều này có nghĩa là giá trị đầu tiên bên phải sẽ được gán cho biến đầu tiên bên trái, giá trị thứ hai cho biến thứ hai, và cứ thế tiếp tục.

Ví dụ đơn giản

Hãy xem xét các ví dụ cụ thể để hiểu rõ cách hoạt động của gán nhiều biến:

Gán số:

# Gán 3 giá trị số cho 3 biến
so_nguyen_a, so_nguyen_b, so_nguyen_c = 10, 20, 30

print(f"Giá trị của so_nguyen_a: {so_nguyen_a}") # Output: Giá trị của so_nguyen_a: 10
print(f"Giá trị của so_nguyen_b: {so_nguyen_b}") # Output: Giá trị của so_nguyen_b: 20
print(f"Giá trị của so_nguyen_c: {so_nguyen_c}") # Output: Giá trị của so_nguyen_c: 30

Thay vì viết 3 dòng so_nguyen_a = 10, so_nguyen_b = 20, so_nguyen_c = 30, bạn chỉ cần một dòng duy nhất.
Gán chuỗi:

# Gán 3 giá trị chuỗi cho 3 biến
ten, quoc_gia, thanh_pho = "Alice", "USA", "New York"

print(f"Tên: {ten}")           # Output: Tên: Alice
print(f"Quốc gia: {quoc_gia}") # Output: Quốc gia: USA
print(f"Thành phố: {thanh_pho}") # Output: Thành phố: New York

Kết hợp các kiểu dữ liệu: Bạn có thể gán các giá trị với kiểu dữ liệu khác nhau cho các biến trên cùng một dòng.

# Gán một số nguyên, một chuỗi và một giá trị boolean
ma_san_pham, ten_san_pham, con_hang = 101, "Điện thoại XYZ", True

print(f"Mã sản phẩm: {ma_san_pham} (Kiểu: {type(ma_san_pham)})")
print(f"Tên sản phẩm: {ten_san_pham} (Kiểu: {type(ten_san_pham)})")
print(f"Còn hàng: {con_hang} (Kiểu: {type(con_hang)})")

Output:

Mã sản phẩm: 101 (Kiểu: <class 'int'>)
Tên sản phẩm: Điện thoại XYZ (Kiểu: <class 'str'>)
Còn hàng: True (Kiểu: <class 'bool'>)

Tính năng gán nhiều biến này không chỉ giúp code ngắn gọn hơn mà còn thể hiện một cách "Pythonic" (theo phong cách của Python) để xử lý một nhóm các giá trị liên quan. Ở phần tiếp theo, chúng ta sẽ khám phá các trường hợp sử dụng phổ biến mà tính năng này thực sự tỏa sáng.

Các Trường Hợp Sử Dụng Phổ Biến trong Python

Tính năng gán nhiều giá trị cho nhiều biến không chỉ giúp code gọn gàng mà còn rất hữu ích trong một số tình huống cụ thể. Dưới đây là các trường hợp sử dụng phổ biến nhất:

Hoán đổi giá trị của hai biến (Swapping Variables)

Đây là một trong những ứng dụng nổi bật và thanh lịch nhất của gán nhiều biến trong Python. Việc hoán đổi giá trị của hai biến là một thao tác rất thường gặp trong lập trình.

Cách truyền thống (dùng biến tạm): Trong nhiều ngôn ngữ lập trình khác, để hoán đổi giá trị của hai biến a và b, bạn thường phải dùng một biến thứ ba (biến tạm thời) để lưu trữ giá trị của một trong hai biến đó.

a = 10
b = 20

print(f"Trước khi hoán đổi: a = {a}, b = {b}") # Output: Trước khi hoán đổi: a = 10, b = 20

# Sử dụng biến tạm (temp) để hoán đổi
temp = a    # temp = 10
a = b       # a = 20
b = temp    # b = 10

print(f"Sau khi hoán đổi (truyền thống): a = {a}, b = {b}") # Output: Sau khi hoán đổi (truyền thống): a = 20, b = 10

Cách Pythonic (dùng gán nhiều biến): Python cho phép bạn hoán đổi giá trị của hai biến một cách trực tiếp, chỉ trong một dòng duy nhất, mà không cần biến tạm. Điều này thực hiện được là do Python đánh giá tất cả các biểu thức bên phải trước khi thực hiện gán.

x = 100
y = 200

print(f"Trước khi hoán đổi: x = {x}, y = 2025") # Output: Trước khi hoán đổi: x = 100, y = 200

# Cách Pythonic để hoán đổi giá trị
x, y = y, x

print(f"Sau khi hoán đổi (Pythonic): x = {x}, y = 2025") # Output: Sau khi hoán đổi (Pythonic): x = 200, y = 100

Cách này không chỉ ngắn gọn hơn mà còn dễ đọc và hiểu ý định của lập trình viên hơn nhiều.

Gán cùng một giá trị cho nhiều biến (Chained Assignment)

Nếu bạn muốn nhiều biến cùng trỏ đến (lưu trữ) cùng một giá trị, bạn có thể gán chúng liên tiếp nhau.

Cú pháp:

bien_1 = bien_2 = bien_3 = gia_tri

Cách hoạt động: Giá trị ở cuối cùng (gia_tri) sẽ được gán cho bien_3, sau đó giá trị của bien_3 được gán cho bien_2, và cứ thế tiếp tục. Kết quả là tất cả các biến đều giữ cùng một giá trị.
Ví dụ:

# Khởi tạo ba biến với giá trị ban đầu là 0
dem_sinh_vien = dem_giao_vien = dem_nhan_vien = 0
print(f"Số sinh viên: {dem_sinh_vien}")  # Output: 0
print(f"Số giáo viên: {dem_giao_vien}")  # Output: 0
print(f"Số nhân viên: {dem_nhan_vien}") # Output: 0

# Cập nhật trạng thái của nhiều đèn thành False
den_phong_khach = den_bep = den_phong_ngu = False
print(f"Đèn phòng khách bật? {den_phong_khach}") # Output: False

Cách này rất hữu ích khi bạn cần khởi tạo nhiều biến với cùng một giá trị ban đầu (ví dụ: khởi tạo các biến đếm về 0, hoặc các cờ trạng thái về True/False).

Gán các phần tử từ một cấu trúc dữ liệu (Unpacking)

Đây là một trong những tính năng mạnh mẽ nhất của gán nhiều biến. Bạn có thể "giải nén" (unpack) các phần tử từ một tập hợp (như tuple, list, set, hoặc string) và gán chúng cho các biến riêng lẻ.

Cách dùng: Liệt kê các biến ở bên trái dấu gán, và một cấu trúc dữ liệu ở bên phải.

Lưu ý quan trọng:

Số lượng biến phải khớp với số lượng phần tử trong cấu trúc dữ liệu. Nếu không, Python sẽ báo lỗi ValueError.

Ví dụ gán từ Tuple:

thong_tin_nguoi = ("An", 25, "Hà Nội") # Một tuple chứa 3 phần tử

# Giải nén tuple vào 3 biến riêng biệt
ten, tuoi, dia_chi = thong_tin_nguoi

print(f"Tên: {ten}")       # Output: Tên: An
print(f"Tuổi: {tuoi}")     # Output: Tuổi: 25
print(f"Địa chỉ: {dia_chi}") # Output: Địa chỉ: Hà Nội

Ví dụ gán từ List:

diem_thi = [8.0, 7.5, 9.0] # Một list chứa 3 phần tử

# Giải nén list vào 3 biến điểm tương ứng
diem_toan, diem_van, diem_anh = diem_thi

print(f"Điểm Toán: {diem_toan}") # Output: Điểm Toán: 8.0
print(f"Điểm Văn: {diem_van}")   # Output: Điểm Văn: 7.5
print(f"Điểm Anh: {diem_anh}")   # Output: Điểm Anh: 9.0

Ví dụ gán từ String (chuỗi ký tự): Bạn cũng có thể giải nén từng ký tự của một chuỗi ngắn:

chuoi_ngan = "ABC"
ky_tu_1, ky_tu_2, ky_tu_3 = chuoi_ngan
print(f"Ký tự 1: {ky_tu_1}, Ký tự 2: {ky_tu_2}, Ký tự 3: {ky_tu_3}")
# Output: Ký tự 1: A, Ký tự 2: B, Ký tự 3: C

Tính năng "unpacking" này đặc biệt mạnh mẽ khi bạn làm việc với các hàm trả về nhiều giá trị (dưới dạng tuple) hoặc khi bạn cần trích xuất dữ liệu từ các bản ghi có cấu trúc.

Lỗi Thường Gặp Khi Gán Nhiều Biến trong Python

Mặc dù việc gán nhiều biến là một tính năng mạnh mẽ, nhưng có một vài lỗi phổ biến mà người mới học thường mắc phải. Hiểu rõ những lỗi này sẽ giúp bạn debug nhanh hơn và viết code chắc chắn hơn.

Số lượng biến và giá trị không khớp (ValueError)

Đây là lỗi phổ biến nhất khi sử dụng gán nhiều biến hoặc giải nén (unpacking). Python yêu cầu số lượng biến ở bên trái dấu = phải chính xác bằng số lượng giá trị ở bên phải. Nếu không khớp, bạn sẽ gặp lỗi ValueError.

Trường hợp 1: ValueError: not enough values to unpack (Thiếu giá trị) Lỗi này xảy ra khi bạn cung cấp ít giá trị hơn số lượng biến mà bạn muốn gán. Python không có đủ giá trị để "nhồi" vào tất cả các hộp biến.

Ví dụ:

# Cố gắng gán 3 biến nhưng chỉ có 2 giá trị
# ten, tuoi, dia_chi = "Binh", 30
# print(ten, tuoi, dia_chi)

Output (Lỗi):

ValueError: not enough values to unpack (expected 3, got 2)

Python báo rằng nó mong đợi 3 giá trị nhưng chỉ nhận được 2.

Trường hợp 2: ValueError: too many values to unpack (Thừa giá trị) Lỗi này xảy ra khi bạn cung cấp nhiều giá trị hơn số lượng biến đã được khai báo để nhận chúng. Python không biết phải làm gì với các giá trị "thừa" đó.

Ví dụ:

# Cố gắng gán 2 biến nhưng có 3 giá trị
# mon_hoc, diem = "Toán", "Lý", "Hóa"
# print(mon_hoc, diem)

Output (Lỗi):

ValueError: too many values to unpack (expected 2, got 3)

Python báo rằng nó mong đợi 2 giá trị nhưng nhận được 3.

Cách sửa cho cả hai trường hợp: Đảm bảo rằng số lượng biến ở bên trái và số lượng giá trị ở bên phải dấu = luôn khớp nhau.

# Sửa lỗi 'not enough values'
ten, tuoi = "Binh", 30 # Chỉ 2 biến và 2 giá trị
print(ten, tuoi)

# Sửa lỗi 'too many values'
mon_hoc1, mon_hoc2, mon_hoc3 = "Toán", "Lý", "Hóa" # 3 biến và 3 giá trị
print(mon_hoc1, mon_hoc2, mon_hoc3)

Khác biệt giữa tuple và toán tử phẩy

Trong Python, khi bạn liệt kê các giá trị cách nhau bởi dấu phẩy, Python tự động hiểu đó là một tuple, ngay cả khi không có dấu ngoặc đơn () bao quanh. Điều này có nghĩa là hai cú pháp sau là tương đương nhau khi gán nhiều biến:

(a, b) = 1, 2
a, b = 1, 2

Cả hai đều thực hiện giải nén tuple (1, 2) và gán giá trị 1 cho a và 2 cho b.

Ví dụ

# Dùng dấu ngoặc đơn (tuple tường minh)
(x, y) = (10, 20)
print(f"x: {x}, y: 2025") # Output: x: 10, y: 20

# Không dùng dấu ngoặc đơn (tuple ngầm định)
a, b = 100, 200
print(f"a: {a}, b: {b}") # Output: a: 100, b: 200

# Kiểm tra kiểu của vế phải
my_tuple = 1, 2, 3
print(type(my_tuple)) # Output: <class 'tuple'>

Bạn có thể thấy rằng dù có dấu ngoặc đơn hay không, Python vẫn coi 100, 200 là một tuple. Điều này làm cho cú pháp gán nhiều biến trở nên gọn gàng hơn. Tuy nhiên, nếu bạn chỉ có một giá trị, bạn cần phải thêm dấu phẩy sau nó để Python hiểu đó là một tuple có một phần tử, nếu không nó sẽ chỉ là một giá trị đơn.

# Điều này sẽ là lỗi vì 'value' không phải là một iterable (có thể giải nén)
# x, = 10 # ValueError: too many values to unpack (expected 1)

# Đúng: '10,' là một tuple có một phần tử
x, = 10,
print(x) # Output: 10

Tuy nhiên, trường hợp này ít gặp hơn và thường không cần thiết khi gán biến. Quan trọng hơn là hiểu rằng a, b = ... đang thực hiện giải nén một tuple (dù ẩn hay tường minh).

Việc làm quen với các lỗi này và hiểu được nguyên nhân sẽ giúp bạn viết code Python hiệu quả và ít sai sót hơn khi sử dụng kỹ thuật gán nhiều biến.

Kết bài

Việc nắm vững kỹ thuật gán nhiều giá trị cho nhiều biến trong Python không chỉ là một thủ thuật tiện lợi mà còn là một phương pháp hiệu quả để viết mã nguồn gọn gàng, dễ đọc và "Pythonic". Từ việc hoán đổi giá trị của hai biến chỉ trong một dòng, gán cùng một giá trị cho nhiều biến, đến khả năng giải nén (unpacking) các phần tử từ tuple hay list, tính năng này giúp bạn xử lý dữ liệu một cách linh hoạt và mạnh mẽ hơn. Mặc dù cần lưu ý về số lượng biến và giá trị phải khớp nhau để tránh lỗi ValueError, việc thành thạo cách sử dụng gán nhiều biến sẽ nâng cao đáng kể hiệu suất và chất lượng mã của bạn.Việc nắm vững kỹ thuật gán nhiều giá trị cho nhiều biến trong Python không chỉ là một thủ thuật tiện lợi mà còn là một phương pháp hiệu quả để viết mã nguồn gọn gàng, dễ đọc và "Pythonic". Từ việc hoán đổi giá trị của hai biến chỉ trong một dòng, gán cùng một giá trị cho nhiều biến, đến khả năng giải nén (unpacking) các phần tử từ tuple hay list, tính năng này giúp bạn xử lý dữ liệu một cách linh hoạt và mạnh mẽ hơn. Mặc dù cần lưu ý về số lượng biến và giá trị phải khớp nhau để tránh lỗi ValueError, việc thành thạo cách sử dụng gán nhiều biến sẽ nâng cao đáng kể hiệu suất và chất lượng mã của bạn.